Copyright 2016 The Associated Press. All rights reserved.

Start proces tegen Franse ex-toppoliticus Fillon: hoe de man die president moest worden, sneuvelde door "Penelopegate" 

In Parijs gaat vandaag de rechtszaak van start tegen de Franse toppoliticus François Fillon en zijn vrouw. Ze worden beschuldigd van misbruik van overheidsgeld. Mevrouw Fillon werd jarenlang betaald als zijn parlementair assistente, terwijl ze in werkelijkheid nooit in het parlement kwam. De zaak schudde de presidentsverkiezingen van 2017 door elkaar en leidde tot de ondergang van favoriet François Fillon. Normaal gezien had de rechtszaak maandag van start moeten gaan, maar door een staking van advocaten werd ze enkele dagen uitgesteld. 

Op oudejaarsavond 2016 zal François Fillon ongetwijfeld het glas hebben geheven in de overtuiging dat hij de volgende jaarwisseling zou vieren als president. Hij had de voorverkiezing bij de centrumrechtse partij Les Républicains met glans gewonnen. 

De socialistische president Hollande was zo weinig populair dat hij zelfs geen tweede ambtstermijn nastreefde. Niemand kon Fillon iets in de weg leggen, hij zou zijn partijgenoten Sarkozy en Chirac achterna gaan en Frans president worden.

François Fillon en zijn vrouw Penelope Clarke
Copyright 2017 The Associated Press. All rights reserved.

Maar op 25 januari 2017 publiceert het satirische blad Le Canard Enchaîné een artikel dat de geschiedenis zal veranderen. Volgens het blad heeft mevrouw Fillon, in Wales geboren als Penelope Clarke, meer dan een half miljoen euro opgestreken voor jarenlang werk als parlementair medewerker. Alleen heeft ze daar nooit iets voor gedaan. Dezelfde dag nog startte het gerecht een onderzoek voor misbruik van overheidsgeld. Fillon mocht 's avonds in de journaals gaan uitleggen dat zijn vrouw écht wel gewerkt had. Maar veel Fransen waren het vertrouwen in hem kwijt.  

Vandaag dus zit François Fillon samen met zijn vrouw en een gewezen parlementslid op het beklaagdenbankje. De Assemblée, de Franse kamer van volksvertegenwoordigers, eist dat ruim 1 miljoen euro wordt terugbetaald. Want in de eerste versie bleek dat de berichten in de Canard een onderschatting waren.

Verschillende media, ook een kwaliteitskrant als Le Monde, hebben intussen het handeltje van de gewezen premier uitgebreid onderzocht. Uit de berichten blijkt dat mevrouw Fillon zowat haar hele "carrière" betaald is als parlementair assistente.  Eerst van haar man, later ook van Marc Joulaud, die hem opvolgde toen Fillon zelf minister werd. Alleen tussen 2007 en 2012 is er niets betaald. Omdat echtgenoot François toen eerste minister was, en zijn maandloon van ruim twintigduizend euro volstond?  

Literair advies

Satirisch weekblad Le Canard Enchaîné over Penelope Fillon
Copyright 2017 The Associated Press. All rights reserved.

Jarenlang kreeg Penelope Fillon maandelijks meer dan vijfduizend euro. Daarnaast kreeg ze ook nog eens 135.000 euro voor twee jaar werk als "literair adviseur" bij een prestigieus tijdschrift. Ook van dat werk is geen enkel spoor terug te vinden. De opdrachtgever, een steenrijke zakenrelatie van Fillon, heeft intussen toegegeven dat de baan grotendeels fictief was. Hij had "een geste gedaan op verzoek van François Fillon". De zakenman kon een proces vermijden door voor het gerecht schuld te bekennen. Hij betaalde een fikse boete en liep een voorwaardelijke gevangenisstraf op.

In februari 2017 ging het weekblad Le Canard Enchaîné door met het verhaal, bracht nieuwe details. Mevrouw Fillon bleek almaar meer geld te hebben gekregen dan eerst gedacht. Ook twee volwassen kinderen van het gezin hadden elk bijna vijftigduizend euro gekregen, een som die ze opvallend genoeg meteen doorstortten aan pa en ma.

Maar François Fillon wilde van geen wijken weten. Ook nadat hij in staat van beschuldiging was gesteld, bleef hij presidentskandidaat voor centrumrechts. Toch had de zaak hem onherroepelijk beschadigd. Fillon haalde nog zo'n twintig procent, maar dat was niet genoeg om de eerste stemronde te overleven. Emmanuel Macron ging wel naar de tweede ronde van de presidentsverkiezingen en versloeg daarin de radicaal-rechtse Marine Le Pen. 

Huis van de familie Fillon in de Sarthe, West-Frankrijk
Copyright 2017 The Associated Press. All rights reserved.

Een badge om binnen te kunnen in het parlement? Niet nodig!

Het is opvallend hoe weinig moeite Penelope Fillon deed om ten minste te doen alsof ze werkte. Zo verklaarde ze in 2007 aan een Britse journaliste "dat ze nooit assistente van haar man of iets dergelijks was geweest''. Daar bestaat zelfs videobeeld van. Ze nam evenmin de moeite om een toegangsbadge voor het parlement aan te vragen. Niemand heeft Penelope Clarke daar ooit aan het werk gezien. Ze beweerde wel "rapporten" te hebben geschreven, maar daar is niets van terug te vinden. Ze zou thuis ook "de post hebben behandeld en mensen hebben ontvangen die Fillon wilden spreken". Helaas was er volgens een journaliste geen duidelijke brievenbus aan hun chique domein in de Sarthe en zegt de tuinman nooit politieke gasten bij Penelope te hebben gezien.

De twee kinderen - advocaten - hoeven uiteindelijk niet voor de rechter te verschijnen. Omdat zij - anders dan hun moeder - wel een paar keer in het parlement zijn geweest, omdat er hier en daar een document is teruggevonden. Als ze dan toch gewerkt hebben, waarom hebben ze dan het geld prompt op de rekening van pa gestort? "Omdat ik bij hen had geleend voor mijn trouwdag" volgens de dochter en volgens de zoon "omdat hij bij hen had geleend voor zijn studies". 

Het feit dat de familie zo weinig moeite deed om de hele opzet te verbergen zegt veel over de gewoontes in de Franse politiek. En over de jarenlange onaantastbaarheid van politici, waar weliswaar sinds vorig decennium een eind aan is gekomen. Misschien had Fillon het ongeluk al sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw mee te draaien. Hij heeft als jonkie in de politiek de slechte gewoonten als het ware met de paplepel meegekregen. 

Fictieve banen, een Franse specialiteit?

Fillon is namelijk lang niet de enige die sjoemelde met fictieve banen. Familieleden in dienst nemen, het gebeurde wel vaker bij parlementsleden. Intussen is een wet aangenomen die zulke dingen onmogelijk moet maken.

Veel van die "fictieve banen" waren niet rechtstreeks bedoeld voor persoonlijke verrijking. Zo gebruikte gewezen president Chirac een klein leger aan medewerkers voor zijn partij RPR, terwijl ze betaald werden door de stad Parijs, waar hij burgemeester was.

François Bayrou van centrumpartij Modem heeft ontslag moeten nemen als minister, medewerkers van het Europees parlement werkten in werkelijkheid voor de partij. Idem voor Marine Le Pen en haar partij RN. "Ze doen het allemaal" verklaarde Le Pen "en erger dan dat". Recent nog is met Patrick Balkany een vooraanstaand centrumrechts politicus veroordeeld voor fraude, iets wat gewezen centrumlinks minister Cahuzac eerder al overkomen was. En tegen gewezen president Sarkozy lopen nog verschillende rechtszaken.

Wie heeft Fillon genekt?

Dat de zaak-Fillon aan de oppervlakte kwam op een paar maanden voor de presidentsverkiezingen doet op zijn minst vermoeden dat er politieke motieven in het spel waren. François Fillon zelf beweerde "dat er een staatsgreep tegen hem was gepleegd" en hij leek daarbij met een beschuldigende vinger naar links te wijzen. 

Kwam het lek dan uit het Elysée? De socialistische president Hollande had er weinig baat bij, niet alleen omdat hij zelf geen kandidaat was maar ook omdat zijn partij bij voorbaat kansloos leek in de verkiezingen. Kwam het uit het kamp-Macron? Er zijn geen aanwijzingen in die zin, al heeft de huidige president uiteindelijk wel het meeste profijt uit de zaak gehaald. Of kwam het dan toch uit zijn eigen partij, LR, waar al jarenlang openlijk ruzie werd gemaakt? De naam van gewezen president Sarkozy wordt wel eens genoemd in dat verband, hij zou zijn voormalige premier het succes niet hebben gegund. 

Was dat dan ook de reden waarom Fillon koppig vasthield aan zijn plek als presidentskandidaat? Want toen het gerecht hem in verdenking had gesteld, moet Fillon toch hebben beseft dat hij kansloos was. Toch liet hij niet toe dat zijn partij een vervanger zocht. Wie de documenten over Fillon aan Le Canard Enchaîné heeft gelekt, blijft dus voorlopig het grootste geheim van de recente Franse politieke geschiedenis. Iets voor een politieke thriller, maar dan levensecht.

Fillon nadat de zaak-Penelope bekend was geraakt.
Copyright 2017 The Associated Press. All rights reserved.

Meest gelezen