België is wél bestuurbaar

Is België nog bestuurbaar? De vraag klinkt almaar luider nu de N-VA en de PS, de twee grootste partijen van het land, meer en meer in een stellingoorlog lijken te zijn terechtgekomen. Karl van den Broeck, hoofdredacteur van Apache.be, weerlegt het idee dat dit zou wijzen op de onbestuurbaarheid van België. Een staatshervorming is volgens hem nu niet aan de orde. Wel wijst hij op vier olifanten in de kamer waarvoor een meerderheid gevonden moet worden. Politieke partijen moeten volgens hem onthouden dat regeringen die in moeilijke omstandigheden, radicale beslissingen nemen steevast worden beloond door de kiezer.

opinie
Karl van den Broeck
Karl van den Broeck is hoofdredacteur van Apache. Hij is ex-hoofdredacteur van Knack en voormalig journalist bij De Morgen.

Het hoge woord is eruit. België is onbestuurbaar. ‘Rien ne va plus’. Er moet een grondige staatshervorming komen of anders dreigt de grote Kladderadatsch… En wat als de zaken nu eens een pak eenvoudiger waren? België kan perfect bestuurd worden, maar het zal een pak socialer moeten en een pak eerlijker. Alleen wint de N-VA daar geen verkiezingen mee.

De manier waarop de koninklijke opdracht van Koen Geens tot een einde is gekomen, lijkt spectaculair en ongezien. Maar is dat wel zo? Geloofde er iemand aan de onderhandelings­tafel écht dat er een regering kon worden gevormd met N-VA en PS? Alleen wie ziende blind was en potdoof had de voorbije maanden de wederzijdse veto’s niet opgemerkt. Bart De Wever is maar al te blij dat het zijn nemesis Paul Magnette is die de stekker eruit heeft getrokken. Dan kan hij – tijdelijk – in de rol kruipen die hem het beste ligt: die van Calimero.

Het riedeltje is tot op de draad versleten. België telt twee democratieën. De ene wil een rechts beleid en de andere een links. De wil van de Vlaamse en Franstalige kiezer kan dus alleen maar gerespecteerd worden als de twee landsdelen over een zo groot mogelijke autonomie beschikken. Dan kan Vlaanderen à volonté de werkloosheidsuitkering in de tijd beperken en de belastingen verlagen, en kan Wallonië een vermogensbelasting invoeren en banen scheppen vanuit de overheid.

Alsof het allemaal zo simpel en zo karikaturaal zou zijn. Het frame van Bart De Wever staat schots en scheef en wie de zaken een beetje vanop afstand of vanuit een andere hoek bekijkt, ziet dat er van zijn uitleg niets klopt.

Europese druk

Ten eerste heeft België nog nooit een linkse regering gehad. Een rechtse ook niet, als je dat vergelijkt met andere landen zoals Groot-Brittannië of de Verenigde Staten. België wordt al eeuwenlang bestuurd vanuit het centrum. Soms zijn er linkse accenten en soms zijn er rechtse. Maar dat heeft dan meer te maken met het kader (het ‘frame’) dat ons land vanuit Europa krijgt opgelegd. 

De nieuwe plannen van de Europese Commissie doen verwachten dat België – of het nu bestuurd wordt door de N-VA of door de PS – een meer sociale en groene koers zal moeten varen

Wie de nieuwe plannen van de Europese Commissie leest, waant zich in de nota-Magnette, de onderhandelingstekst die eventjes op tafel lag van de paars-groene onderhandelaars in december 2019. Het valt dus te verwachten dat België – of het nu bestuurd wordt door de N-VA of door de PS – een meer sociale en groene koers zal moeten varen. Hoe ironisch is het dat scherpslijper Johan Van Overtveldt als voorzitter van de commissie Begroting in het Europees parlement een ‘Tobintaks’ mee helpt mogelijk te maken. Als de PS zo’n belasting zou voorstellen, zou de N-VA moord en brand schreeuwen. 

En hoelang kan België nog de dwingende suggestie van de OESO en andere internationale organisaties negeren dat we dringend het rekeningrijden moeten invoeren. Niet alleen om de luchtkwaliteit te verbeteren, maar om de concurrentie­kracht van onze ondernemingen te verbeteren.

Hoe geloofwaardig is een partij die zelf vier jaar lang met geen woord repte over de onbestuurbaarheid van het land toen ze in de regering zat, en nu het einde van België afkondigt omdat ze dreigt in de oppositie te belanden?

Het feit dat de N-VA het communautaire zonder aarzelen in de koelkast stopte toen ze in de meerderheid kon stappen met de liberalen en de CD&V, bewijst dat de partij in niets verschilt van de andere machtspartijen in het land.

De regeringsdeelname leidde tot een van de grootste verkiezingsnederlagen in de naoorlogse geschiedenis. De N-VA verloor voor de Kamer 20,5 procent van haar kiezers. Dat is zelfs nog een half procent meer dan de CVP in de desastreuze verkiezingen van 1981. Ook de andere coalitiepartners van de Zweedse regering raakten in vrije val (MR verloor 21 procent, CD&V 23 procent en Open VLD 12 procent).

Die winst ging naar drie kanten: naar de groenen, de radicale socialisten van de PTB/PVDA en naar het Vlaams Belang. Alle andere oppositiepartijen verloren (fors) terrein.

Vier olifanten in de kamer

Het zou van een vrij groot simplisme getuigen om de overwinning van het Vlaams Belang enerzijds, en PTB/PVDA en Ecolo/Groen anderzijds te interpreteren als een luide schreeuw om nog meer ‘Zweeds’ beleid. Integendeel. Het is duidelijk dat de volgende regering forse sociale correcties zal moeten doorvoeren, een eerlijker belastingsysteem zal moeten uitwerken, drastische klimaatmaatregelen zal moeten nemen en de veenbrand van de nasleep van de vluchtelingencrisis zal moeten blussen (en ons voorbereiden op de vluchtelingencrisis die in aantocht is).

De volgende regering zal forse sociale correcties moeten doorvoeren, een eerlijker belastingsysteem uitwerken, drastische klimaatmaatregelen nemen en de veenbrand van de nasleep van de vluchtelingencrisis blussen

Ziedaar de vier olifanten in de kamer (Kamer?) waar het de voorbije maanden niet over is gegaan. Uit de indiscreties die de pers haalden, kunnen we afleiden dat er wel over de verhoging van de pensioenen werd gesproken, maar dat die vooral zal moeten worden gecompenseerd door besparingen in de sociale zekerheid. Op het moment dat Paul Magnette – slim als hij is – een evaluatie van de taxshift vraagt alvorens de hakbijl in het monument van de sociale zekerheid te zetten, zet De Wever de hakken in het zand. 

Dat het begrotingstekort en het tekort in de sociale zekerheid te danken zijn aan het beleid van de vorige regering, kan moeilijk worden ontkend. De taxshift legt de sociale zekerheid droog en is een duur instrument om (met belastinggeld) jobs te creëren. Precies datgene wat de N-VA (en onlangs ook nog Geert Noels) de Waalse regering aanwrijft.

Laat ons de vier olifanten even beklimmen en een eindje gaan wandelen.

Over sociale correcties praten is erg moeilijk geworden. Zo zouden hogere minimumlonen zorgen voor meer werkloosheid, zou een hoger leefloon mensen in armoede niet genoeg stimuleren om werk te zoeken en zouden hogere pensioenen onbetaalbaar zijn. Bovendien heeft het Vlaams Belang (dat ook pleit voor deze sociale correcties) de discussie vergiftigd door ze te vermengen met het vluchtelingendebat. Zolang de N-VA blijft meeheulen met diegenen die vluchtelingen (erkende of niet-erkende) blijft associëren met profitariaat en criminaliteit, zal het Vlaams Belang kiezers blijven winnen.

De klimaatdiscussie in Vlaanderen is verworden tot de vraag of Anuna De Wever niet te veel noten op haar zang heeft. Ondertussen staat Australië in lichterlaaie, is Groot-Brittannië voor de tweede keer in een decennium overstroomd en denken ze in Nederland luidop na over een dam die de Noordzee zou afsluiten.

In Vlaanderen blijven we elkaar jennen met de absurde vraag of we niet dringend kerncentrales bij moeten bouwen (Hoeveel zouden er nodig zijn? Hoelang duurt het om ze te bouwen? Hoeveel zou het kosten? Vraag het maar aan Maarten Boudry). Ondertussen is het makkelijker om een Oosterweelverbinding vergund te krijgen dan een handvol windmolens in Vlaams-Brabant.

De Green Deal van Europa is een pak ambitieuzer en als België een deel van het Europese investeringsgeld voor het klimaat wil, zal het moeten kunnen aantonen waar het dat geld voor wil gebruiken. Een nep-klimaatplan is niet goed genoeg.

De belastingen dan. Weinig politici durven het woord ‘belasting’ nog in het openbaar uitspreken. Dat is vervelend, want zonder belastingen is er geen staat en zonder staat zijn er geen politici.

Waarvoor dienen belastingen? Ze dienen om collectieve investeringen te doen die je als gewone individuele burger niet kunt doen, maar die wel nodig zijn om ervoor te zorgen dat je een normaal leven kunt hebben. Er worden scholen mee gebouwd, wegen mee aangelegd, soldaten mee betaald, dokters mee vergoed, ja, zelfs politici.

De klimaatdiscussie in Vlaanderen is verworden tot de vraag of Anuna De Wever niet te veel noten op haar zang heeft.

De kwestie is dus niet of er belastingen móéten worden betaald, de kwestie is vooral hoe die lasten eerlijk worden verdeeld. De sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen, inkomen uit vermogen of uit huur moet ook worden belast en belastingen die een negatief effect hebben (op arbeid bijvoorbeeld) moeten worden beperkt. Sommige belastingen (zoals die op tabak) dienen om een gedragswijziging te veroorzaken. Groene belastingen zijn de sympathiekste, want je kunt ze – als je een beetje creatief bent – makkelijk vermijden. Door minder afval te produceren, een kleinere of schonere wagen te kopen, door de trein te nemen,…

Kortom, debatten over belastingen zijn de interessantste die je in een democratie kunt voeren. Behalve in België. Daar word je gewoon voor ‘communist’ versleten als je vindt dat wie winsten puurt uit speculatie met aandelen ook moet worden belast. Gelukkig is Van Overtveldt er voortaan om het goede voorbeeld te geven.

Wie zijn ‘wij’ en wie zijn ‘zij’?

En dan blijft er het ‘vluchtelingenthema’. Daar zijn andere woorden voor: het migratiethema, de islamisering, de terreurdreiging, het identiteitsdebat. Het zijn allemaal varianten op hetzelfde thema. Wie zijn ‘wij’ en wie zijn ‘zij’, wanneer kunnen ‘zij’ ook ‘wij’ worden en zijn ‘wij’ nog wel ’wij’ als ‘zij’ met meer zijn dan vroeger.

De kwestie is niet of er belastingen móéten worden betaald, de kwestie is vooral hoe die lasten eerlijk worden verdeeld

In dit debat is al zo vaak alles op een hoop gegooid dat niemand er nog overheen kan kijken. Het is door politici van zowat alle partijen verziekt. Laat ons eerlijk zijn. Als we niet kunnen erkennen dat dit eigenlijk allemaal verschillende debatten zijn, trappen we in de val van het (latente?) racisme. Want de discussie over economische migratie heeft niets te maken met die over oorlogsvluchtelingen. Asiel is een zeer specifiek concept en een heilig principe. De opvang van mensen in nood is een menselijke plicht. Gelukkig is er nog de paus die ons daar af en toe aan herinnert.

Al die verschillende kwesties vragen verschillende oplossingen. Een muur rond Europa bouwen is er daar geen van. Tenzij je bereid bent om het vuur te openen op de ronddobberende bootjes in de Middellandse Zee.

De strijd tegen het terrorisme is een noodzakelijke strijd. Geen enkele regering kan onverschillig blijven wanneer er bommen ontploffen in de metro of de luchthaven van de hoofdstad. Maar die strijd dreigt te ontaarden in een strijd tegen de islam.

Het identiteitsdebat is verzand in clichés en voodoopolitiek.

De vrijheid van godsdienst is het fundament van de westerse beschaving (ahum), eentje dat teruggaat tot de Tachtigjarige Oorlog en de Franse revolutie. Wat bezielt sommigen dan om een wereldgodsdienst (de islam in dit geval) gelijk te stellen met terrorisme?

Ook het onzalige monsterverbond tussen verlichte vrijdenkers en rabiate, reactionaire racisten in dit debat is stuitend. Het identiteitsdebat is verzand in clichés en voodoopolitiek. Alsof men door het hoofddoekenverbod af te kondigen, plots alle ongemakken van de superdiverse samenleving zou kunnen wegtoveren en de westere ‘Leitkultur’ zou kunnen versterken. Uw ‘Leitkultur,’ beste Theo Francken, is de mijne niet. En toch ben ik evenzeer een Vlaming als u. En een Belg, overigens.

Het is tekenend dat de oude kranige Jozef Deleu vorige week in Knack de puntjes op de i moest zetten. “ Leitkultur is een kunstmatig kader: wat er niet in past, wordt erin gestouwd. Dat aanvaard ik niet. Zeker, je moet een gemeenschappelijke, aanvaardbare communicatie nastreven. Maar tegelijk moet je de eigenheid van elke inwoner van Vlaanderen respecteren. (…) De Vlaamse overheid moet dus geen extra labels plakken op de Vlamingen, en generaties lang een onderscheid blijven maken tussen oude – ‘echte’ – en nieuwe Vlamingen. En als er nieuwe Vlamingen bij komen, met een ander geloof, moeten we vooral vermijden dat het tot clashes komt, of dat er onvoldoende wederzijds respect is. De aanvaarding van verscheidenheid binnen een cultuurgemeenschap is essentieel. Ze vormt de rijkdom van het geheel.”

Maar Deleu slaat en zalft: “Voor wie vindt dat het ‘eigen volk’ eenduidig moet zijn, is veelkleurigheid verwerpelijk. Dat verwijt ik de rechterzijde. Voor wie vindt dat alles altijd internationaal moet kunnen zijn, is iedere verwijzing naar het eigene een vloek. Dat is mijn kritiek op de progressieve kerk in dit land.” 

Bestuurbaar

Nee, het land is dus niet onbestuurbaar. Er is zelfs een meerderheid te vinden in het parlement om de vier olifanten uit de kamer te jagen of daar tenminste mee te beginnen. De partijen die zware klappen kregen bij de verkiezingen (en daar hoort de PS ook bij, uiteraard) hebben de plicht om het belang van het land en zijn burgers boven dat van hun electorale berekeningen te plaatsen.

Ze moeten onthouden dat regeringen die in moeilijke omstandigheden radicale beslissingen nemen steevast worden beloond door de kiezer. Denk maar aan Dehaene in 1995 en Verhofstadt in 2003. En ja zelfs de door de N-VA verketterde regering-Di Rupo werd door de kiezer beloond met zetelwinst. Ze kon die echter niet verzilveren.

Waarom zou Magnette nu met De Wever een mossel-noch-vis-regering vormen die toch geen enkele stap kan zetten om België te hervormen?

Wil dat zeggen dat er niet moet worden gesleuteld aan de manier waarop België is georganiseerd? Uiteraard niet. Maar die staatshervorming staat los van het regeerakkoord dat er nu toch stilaan moet komen. De Wever verzwijgt immers in zijn zoveelste regeringsmededeling in Terzake dat zo’n staatshervorming jarenlange voorbereiding zal vergen. Ondertussen wachten met de vorming van een regering zou dwaas zijn.

Dat was wellicht ook wat Paul Magnette besefte toen hij onder auspiciën van Koen Geens onderhandelde over de zogenaamde Rode Duivels-coalitie met de N-VA. Waarom zou hij nu met De Wever een mossel-noch-vis-regering vormen die toch geen enkele stap kan zetten om België te hervormen (dit parlement is geen constituante)?

Door de twee los te koppelen, duwt hij Bart De Wever in een hoek. De N-VA zal wellicht in de oppositie belanden, maar kan een gesprek over een staatshervorming in 2024 niet weigeren. Maar zal De Wever zijn partij laten deelnemen aan een soort Dialoog van Gemeenschap tot Gemeenschap of een Werkgroep Staatshervorming? Of zullen de andere partijen, zoals onder de regering-Di Rupo, onder elkaar een nieuwe staatshervorming uitwerken? Een die niet uitgaat van twee democratieën maar van vier gewesten. Een die de sociale zekerheid niet uitholt en een die ook burgerparticipatie een volwaardige kans geeft en een federale kieskring invoert.

Eén optie

De Wever heeft nu nog maar één optie. Hij kan elke avond een kaars branden in de hoop dat CD&V bang blijft van zijn eigen schaduw en ‘scotché’ blijft aan de NV-A. De minuut dat Joachim Coens de rol lost, ligt de weg naar Vivaldi wijd open. Vivaldi is trouwens een coalitie waarin de CD&V veel meer gewicht in de schaal zou kunnen leggen dan in paars-geel. Strategisch en inhoudelijk.

En als dit allemaal mislukt, komen er verkiezingen.

Vorige week verklaarde Peter Wouters, de voorzitter van beweging.net (het vroegere ACW) dat de helft van de kandidaten op lijsten van CD&V zich bekennen tot de christelijke arbeidersbeweging. De boodschap was duidelijk: als CD&V zich blijft gedragen als de kartelpartner van N-VA, dan kunnen al die kandidaten de volgende keer fluiten naar de steun van de machtige zuil. Ze mogen zich dan opmaken om zelf hun eigen verkiezingsdrukwerk te gaan bussen. En de deur staat dan ook open voor samenwerking met andere ‘sociale’ partijen.

België mag dan al dan niet onbestuurbaar zijn, het blijft een ongemeen boeiend land. Eentje om in te kaderen. Te framen, zeg maar.

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen