Theaterpionier Tone Brulin (92) overleden
Tone Brulin was een vernieuwer in het theater, als auteur en regisseur van tientallen stukken. Hij schreef scherp tegen onderdrukking en bracht voor het eerst theater uit Afrika en Azië naar Vlaanderen. Buiten de traditionele toneelhuizen bracht hij culturen samen en was zijn tijd ver vooruit.
Tone Brulin is overleden op zijn 92e in Maleisië, het land van zijn echtgenote. Dat is niet toevallig: Brulin was tot op hoge leeftijd een wereldreiziger, die op alle continenten heeft gewerkt. Actrice Alice Toen, die veel met hem heeft samengewerkt, herinnert zich dat zijn leraar Herman Teirlinck hem lang geleden al de "commis-voyageur van het theater" noemde.
Tone Brulin werd geboren als Antoon Van den Eynde in de Antwerpse Seefhoek. Hij was een generatiegenoot van Julien Schoenaerts - vader van Matthias - en van Dora Van der Groen, zijn tweede echtgenote. Het drietal speelde samen in de Vlaamse film "Meeuwen sterven in de haven" uit 1955.
Hij studeerde aan La Cambre bij Herman Teirlinck. In het prille begin combineerde hij acteren met schrijven. Brulin was mede-oprichter van de tijdschriften "Tijd en mens" en "Gard Sivik".
In het Nederlands Kamertoneel in Antwerpen regisseerde hij vanaf de jaren 50 avantgardistisch theater, "met voor- en tegenstanders", zegt actrice Alice Toen (94) aan VRT NWS. Ze herinnert zich de repetities: "Hij luisterde, dacht na en sprak niet veel. We meenden soms dat hij in slaap was gevallen. Maar toen zei hij weer iets, waaruit bleek dat hij heel goed aan het luisteren was. Hij was een heel belangrijke, aparte theatermaker." Alice Toen speelde in veel van Brulins stukken.
Tegen onderdrukking
Eind jaren 50 werkte Tone Brulin als regisseur in Belgisch-Congo en in Zuid-Afrika. "Daar was hij geschokt door de apartheid," vertelt theatercriticus Pol Arias aan VRT NWS. "Het was misschien wel een keerpunt in zijn loopbaan." Brulins bekendste theaterstuk "De honden" is een scherpe aanklacht tegen de apartheid tussen blank en zwart. Hij kreeg er veel tegenwind voor van pro-Zuid-Afrikaanse kringen in die tijd. Over Congo schreef hij het drama "Potopot".
Het engagement van Tone Brulin en zijn vele reizen leidden tot de oprichting in 1975 van Tiedrie, Het Theater van de Derde Wereld in Europa in Antwerpen. Daar introduceerde hij theater uit Azië en Afrika, een primeur voor Vlaanderen. "Hij was een pionier van het multiculturele theater," volgens Pol Arias. Als rasechte wereldburger werkte Brulin later zelf in de Verenigde Staten, Curaçao, Maleisië en andere landen.
In de jaren 60 regisseerde Brulin voor de BRT en gaf hij les aan de pas opgerichte filmschool RITCS. In '63 kwam hij in contact met het experimentele theater van de Pool Jerzy Grotowski, die hij ook naar Vlaanderen haalde. Improvisaties en workshops kwamen in de plaats van het traditionele teksttheater.
Bekroond
Tone Brulin kreeg in 1963 de Staatsprijs voor Toneelletterkunde voor "Pas op, mijnheer Lipman komt" en in 2006 de Vlaamse Cultuurprijs voor Podiumkunsten voor "Puur", een dansvoorstelling met Ultima Vez van choreograaf Wim Vandekeybus, die ook op het theaterfestival van Avignon te zien was. In 1986 won hij ook de Arkprijs voor het Vrije Woord.
Minister van Cultuur Sven Gatz reageert op het overlijden van Tone Brulin op Twitter: "Kan een theatermonument ons verlaten? Eens een pionier een pad geëffend heeft, blijft het begaanbaar."
Tone Brulin maakte ook een kunstwerk voor het metrostation Bizet in Brussel: een constructie van blauwe buizen en gekleurd plexiglas, en op de perrons een zwarte vrouw en een blanke man. Het werk "La Caracola" verwijst naar een theatervloer.
Bekijk hier een uitgebreid portret van Tone Brulin ("Histories", 2002):
