In bijna alle mezennesten zitten pesticiden, ook het verboden DDT: "Frappant en zorgwekkend"

Eind maart lanceerden Vogelbescherming Vlaanderen en Velt, de Vereniging voor ecologisch leven en tuinieren, het project "SOS Mezen". Een burgerwetenschapsproject, waarvoor mensen werd opgeroepen om nestjes dode mezen te melden en te bewaren voor onderzoek.  

Aanleiding? In 2018 kreeg Vogelbescherming Vlaanderen heel veel meldingen van mislukte broedpogingen, vooral van kool- en pimpelmezen. Eén, meerdere of alle jongen liggen dood in het nest.  

Tussen 15 maart en 15 juni konden burgers dode kool- en pimpelmeesjes melden. En uit die cijfers bleek al dat 2019 opnieuw een rampjaar zou zijn. In totaal werden 4.516 dode mezenjongen gemeld, over heel Vlaanderen. De meeste meldingen kwamen uit de provincie Oost-Vlaanderen.  

Geopperd werd dat de massale mezensterfte veroorzaakt werd door de chemische verdelging van de buxusmot, die vorig jaar lelijk huishield. De analyses van het mezenproject tonen dat pesticiden er alleszins iets mee te maken hebben.

"In totaal troffen we 36 verschillende soorten pesticiden aan in 95 mezennesten", zegt Geert Gommers, expert pesticiden bij Velt. "We vonden zowel fungiciden (tegen schimmels), herbiciden (tegen onkruid), insecticiden (tegen insecten) als biociden terug." Ter vergelijking, bij een recent soortgelijk onderzoek in Nederland is amper een derde van dat aantal pesticiden teruggevonden.

Maar nog meer verontrustend: "In 89 van de 95 onderzochte nesten ontdekten we DDT." Het gebruik van dit insecticide is sinds 1974 officieel verboden in België. "Dat we het in bijna alle nesten terugvinden is frappant én zorgwekkend", gaat Gommers verder. Hij benadrukt wel dat hij niet vermoedt dat het nu nog wordt gebruikt. Vermoedelijk gaat het om historische vervuiling, want DDT breekt heel traag af.

"In bijna alle nesten ontdekten we een of meerdere pesticiden. In amper vier nesten vonden we er geen enkele", zegt Gommers. "Dat bevestigt toch wel dat pesticiden overal zitten. Het feit dat de dode mezen hooguit twee weken oud waren, dus nog nooit buiten het nestkastje geweest... Dan stelt zich toch wel de vraag: hoe komen die pesticiden daar?"

Of de bestrijding van de buxusmot er iets mee te maken heeft, is op basis van deze cijfers moeilijk te zeggen. Daarvoor is verder onderzoek nodig. "Wel vonden we in enkele van de mezenlichamen stoffen die gebruikt worden in de bestrijding van de buxusmot", zegt Inge Buntinx, bioloog bij Vogelbescherming Vlaanderen. "Net als pesticiden waarbij voor vogels het risico als hoog beoordeeld wordt.

"De buxusmot is in Vlaanderen voor sommigen het nieuwe grote tuinprobleem geworden", zegt Geert Gommers. "Er zijn duidelijke linken tussen het gebruik van die producten in de tuin, in de landbouw, rond de woningen van mensen en het feit dat we die producten dan terugvinden in de lichamen van dode mezen."

Het is voor alle duidelijkheid niet mogelijk om op basis van de studie één op één vast te stellen dat de mezen allemaal zijn omgekomen door het gebruik van pesticiden. "We kunnen niet zeggen dat het een acuut geval van sterfte door een of andere pesticide is", legt Gommers uit. "We weten dat het een impact heeft, maar weten niet precies hoe groot die impact is."

De teruggevonden pesticiden zijn trouwens -op DDT na- momenteel perfect toegelaten. Het is ook moeilijk om vast te stellen precies hoe schadelijk de pesticiden zijn, want het gaat om lage hoeveelheden. "Het gaat om erg jonge mezen, misschien reageren die anders dan volwassen dieren op de pesticiden", zegt Buntinx. "Heeft het invloed op hun immuniteit, op hun groei of op hun spijsvertering? We weten het niet."

Daarom pleiten zowel Velt als Vogelbescherming Vlaanderen voor het voorzorgsprincipe door pesticiden zoveel mogelijk te mijden. "De producten die we nu gebruiken lijken veilig te zijn, maar dat dachten ze initieel ook van DDT en dat bleek heel schadelijk", zegt Buntinx. "Zeker in particuliere tuinen is er geen nood aan pesticiden. Mensen zorgen goed voor dieren: bouwen vogelkastjes of voederen ze in de winter. Juist op het moment dat ze met jongen zitten, beginnen we pesticiden te gebruiken en vergiftigen we het voedsel dat die jonge mezen nodig hebben."

En onze eigen gezondheid? "De impact van die pesticiden op het milieu is negatief, maar ook over de volksgezondheid mogen we ons daar vragen bij stellen", waarschuwt Gommers. "In die producten zitten wel stoffen met kankerverwekkende en hormoonverstorende eigenschappen. Ik denk dat niemand hardop durft zeggen, er is geen impact, of, de impact is in die mate dat het dat en dat tot gevolg heeft. Dat is een black box."

Bekijk het verslag uit "Het Journaal" hier: