Vlaanderen stoot 4 procent te veel uit, maar wat met de oplossingen van de regering? 3 experts lichten de plannen door

Het lijkt uitgesloten dat Vlaanderen zijn klimaatdoelstellingen voor 2020 haalt. Volgend jaar moet Vlaanderen van Europa 15,7 procent minder broeikasgassen uitstoten in vergelijking met 2005, omdat die gassen zorgen voor de opwarming van het klimaat. Volgens de laatste cijfers van 2018 heeft Vlaanderen nog geen derde van dat traject afgelegd.

Volgens de laatste raming van de uitstoot van 2018, blijkt dat Vlaanderen ruim 4 procent te veel CO2 heeft uitgestoten om op koers te zitten, staat in de beleidsnota Klimaat. Gisteren bleek ook al dat Vlaanderen zijn doelstellingen op vlak van hernieuwbare energie niet haalt. 

Daarom wil de regering nu gebruik maken van eerder opgebouwde overschotten en “flexibiliteitsmechanismen”, om toch in orde te zijn. Europa laat dat toe. “Lidstaten kunnen onderling uitstootruimte verhandelen of kunnen op de internationale markt de nodige rechten aankopen”, legde minister Demir uit in het Vlaams Parlement.

De transportsector (36 procent) en de gebouwensector (28 procent) zorgen voor het grootste deel van de Vlaamse uitstoot. De industriesector wordt vooral op Europees niveau gereguleerd en wordt daarom nooit meegerekend in de telling, maar weegt eigenlijk nog zwaarder door. We vroegen drie experten om de plannen van de regering in die drie sectoren te analyseren. 

De uitstoot door verbrandingsmotoren in het transport veroorzaakt het grootste onderdeel van de uitstoot waar de Vlaamse regering op moet ingrijpen. Maar een concrete doelstelling om de uitstoot van die sector tegen 2030 in te perken, geeft de Vlaamse regering niet in de beleidsnota Klimaat. 

Daardoor is het niet altijd duidelijk wat de regering wil bereiken. “Er worden vage en misleidende woorden gebruikt, zoals ‘koolstofarm’, of ‘vergroenen’”, zegt professor Cathy Macharis van de VUB. “De Vlaamse regering wil bijvoorbeeld overleggen met de andere regeringen om bedrijfswagens te vergroenen, maar wat betekent dat? Ook een wagen die een beetje minder uitstoot, is al groener.”

“De principes die in de beleidsnota gebruikt worden, zijn op zich de juiste”, zegt Macharis. “En waar er concrete doelen worden genoemd, gaan die in de goede richting.” Vlaanderen wil zo dat één op twee personenwagens tegen 2030 uitstootvrij zijn, vanaf 2025 moeten alle De Lijn-bussen in steden elektrisch rijden, en hetzelfde geldt voor de logistiek.

“Zo’n tussentijdse doelstelling voor 2025 zal echt een verschil maken in steden”, zegt de professor. De Vlaamse overheid geeft ook zelf het goede voorbeeld: tegen 2030 moeten hun dienstvoertuigen 40 procent minder uitstoten.

Anderzijds maakt de transportexperte zich zorgen: “Vlaanderen gaat niet voluit voor elektrische wagens, en zet ook nog in op CNG (aardgasauto's, red.) en hybrides, die nog steeds CO2 uitstoten. Als we nu veel investeren om die technologieën en die infrastructuur uit te bouwen, dreigen we onszelf letterlijk vast te rijden in die tussenstap”, zegt Macharis. “Uiteindelijk moeten we toch evolueren naar auto’s die niets uitstoten.” Experts zijn het eens dat we ons die tussenstap “niet kunnen veroorloven”, klinkt het.

Het is niet de eerste keer dat de Vlaamse regering advies van transportexperts naast zich neerlegt. De vorige minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA) liet de kilometerheffing al varen, en ook Demir lag de afgelopen weken onder vuur omdat ze de premie bij de aankoop van een elektrische auto schrapt. 

Net twee maatregelen die experts aanraden, zegt Macharis. “Ook de investeringen in waterstoftankstations zijn echt weggesmeten geld. Voor personenwagens zal die technologie nooit interessant worden.” Tot slot betreurt Macharis ook dat er amper iets over luchtvaart in de beleidsnota’s staat. “Dat wekt de indruk dat Vlaanderen op het Europese niveau geen strengere regels zal bepleiten. En waarom geen kerosinetaks in overleg met onze buurlanden?” 

Gebouwen stoten heel wat CO2 uit: vooral via onze verwarming, maar ook als we elektriciteit gebruiken die fossiel wordt geproduceerd. Na transport zorgt de gebouwensector voor de grootste uitstoot waar de Vlaamse regering op kan ingrijpen.

Maar ook om de uitstoot van gebouwen terug te dringen, geeft de Vlaamse regering in de beleidsnota Klimaat geen doelstelling op vlak van uitstoot die ze wil bereiken tegen 2030. “Alles wordt geprojecteerd op 2050, maar er is op dit moment geen overkoepelend masterplan om daarnaar te evolueren”, zegt de professor, die gespecialiseerd is in verwarmingsinstallaties.

Tegen 2050 moeten alle woningen in Vlaanderen voldoen aan een bepaalde norm van energieverbruik, op basis van het EPC. “Dat is een methodiek om de energieprestatie van een gebouw in te schatten”, legt De Paepe uit: hoe hoger de waarde, hoe meer energie een gebouw verbruikt per vierkante meter. 

“In  2050 moeten alle woningen de norm van EPC 100 halen. Dat kan bijvoorbeeld door te renoveren”, zegt de professor. Op dit moment voldoet maar 5 procent van de woningen in Vlaanderen aan die norm.

“Bij nieuwbouw gaan we vanaf 2021 naar een strengere norm. In verhouding zullen nieuwe gebouwen daardoor bijna vijf keer energiezuiniger moeten zijn dan gebouwen die worden gerenoveerd”, zegt De Paepe. 

“Dat toont dat die doelstelling van EPC 100 tegen 2050 helemaal niet ambitieus is. Eigenlijk zou die tegen 2050 even streng moeten zijn als de maatstaf voor nieuwbouw.”

En zelfs dan is de nieuwbouwnorm die Vlaanderen gebruikt minder ambitieus dan die in Brussel, zegt De Paepe. “De regering zegt dat ze naar Scandinavië kijkt als voorbeeld, maar blijft in vergelijking praktisch stilstaan.”

De professor maakt zich dan ook zorgen de het allemaal te traag gaat. Net zoals in de transportsector zullen gebouwen daardoor in een tussenfase blijven zitten, zegt De Paepe: “Er mogen bijvoorbeeld geen nieuwe stookolieketels meer worden geplaatst (in het regeerakkoord staat vanaf 2021, red.). Die mensen moeten verplicht overstappen op aardgas. Maar we moeten in de toekomst allemaal evolueren naar een warmtenet op hernieuwbare energie of verwarming via elektriciteit. De tussenstap via aardgas kunnen we ons niet meer veroorloven. Die tijd is al lang op.” 

Er zijn wel een paar maatregelen die de professor toejuicht. “Fiscale maatregelen kunnen mensen altijd over de streep trekken om te renoveren.” Zo wil de regering onderzoeken of de onroerende voorheffing kan verlagen als u uw woning grondig renoveert, de energiepremies kunnen verhogen, en de voorwaarden voor een energielening soepeler kunnen. “Geen echte verrassingen, maar wel goede stappen. Al hoop ik dat die investeringen mee evolueren als de renovaties grondiger zijn”, zegt De Paepe. 

Ook de oprichting van één loket op lokaal niveau waar mensen terecht kunnen voor advies om te renoveren, is praktisch voor de burgers, zegt de professor: “Dan gaan mensen in een straat ook sneller samenwerken.”

“Jammer genoeg zijn dat allemaal losse maatregelen, ballonnetjes, en zo vrees ik, morrelen in de marge. Ook bijvoorbeeld het idee om te werken met warmtefoto’s van huizen om mensen te overtuigen om te renoveren, dat is heel flauw.”

Eigenlijk ligt de grootste uitstoot in Vlaanderen bij de industriesector. Die uitstoot is sinds 2007 niet meer gedaald, maar ook niet verder gestegen. Vlaanderen rekent industrie nooit volledig mee in zijn doelstellingen, want de meest vervuilende installaties worden gereguleerd via een Europees systeem van handel in uitstootrechten, het zogenoemde ETS. 

Wat de regering wel kan doen, is de industrie laten innoveren, een stokpaardje binnen het “ecorealisme” van de N-VA: de hoop dat met nieuwe technologie de klimaatverandering kan keren.

Jaarlijks investeert Vlaanderen daarom 20 miljoen euro aan onderzoek om die innovatie mogelijk te maken, via het project “Moonshot” dat door ex-minister Philippe Muyters (N-VA) werd gelanceerd. “Een belangrijk initiatief. Maar dat zorgt enkel voor basisonderzoek en innovatie op kleine schaal”, waarschuwt industrie-expert Tomas Wyns (VUB). 

Investeringen zoals de Moonshot van 20 miljoen euro per jaar “zijn misschien goed voor projecten ter grootte van bijvoorbeeld een koelkast, maar voor grote industriële installaties zijn bijkomende initiatieven nodig. En die ontbreken nu”, zegt de onderzoeker. “Een installatie kost daar al snel een half miljard euro, het totaalbedrag dat Vlaanderen tegen 2050 via Moonshot investeert.”

De volledige transformatie die nodig is in de industrie, kan enkel plaatsvinden als de overheid grotere kapitalen richting innovatie en investeringen verschuift, zegt Wyns. “Waar zijn de maatregelen om slapend kapitaal, spaargeld, naar de innovatie in de industrie te loodsen?”, vraagt de onderzoeker.

Nederland, Denemarken en Noorwegen zetten bijvoorbeeld hun pensioenfondsen in voor duurzame investeringen. En in België bekijken organisaties als Fairfin hoe kapitaal van banken kan ingezet worden voor duurzame transitie. 

“Maak van Belfius een investeringsbank met meer duurzame investeringen, geef risicogaranties”, raadt Wyns aan. In de beleidsnota staat dat maatregelen die geld krijgen van het Klimaatfonds “gecofinancierd” zullen worden met private middelen. Een goed plan, vindt Wyns, “maar investeerders moeten dan ook zekerheden krijgen. Dat brengt minder kosten met zich mee dan directe subsidies.” 

De netwerken die de Vlaamse regering wil helpen uitbouwen voor koolstofopslag (zogenoemde Carbon Capture and Storage), vindt de onderzoeker ook een goed plan: “Het Vlaamse industrielandschap is erg geclusterd in bijvoorbeeld Antwerpen, Gent en Tessenderlo. Daar kan die koolstofopslag nuttig zijn.” Ook de voorstellen om de uitstoot van fluorhoudende gassen (zoals in koelapparatuur) aan te pakken, moedigt Wyns aan: “Daar kunnen we zeker nog snelle winsten boeken.”

Minister Zuhal Demir (N-VA) bezocht vanmorgen een project rond duurzame cohousing in Leuven. Bekijk hieronder het verslag in "Het Journaal":