Te weinig mensen laten zich testen op baarmoederhals-, borst- en darmkanker: "Stel het niet uit"

Alles samen drie miljoen Vlamingen behoren bij de doelgroep om zich op borst- en/of darmkanker en/of baarmoederhalskanker te laten controleren. Dat gebeurt vrijwillig. Twee op de drie laten zich testen. Een miljoen dus niet. Sommige mensen beslissen bewust om niet deel te nemen, anderen raken niet aan de juiste informatie, nog anderen hebben schrik van eventueel slecht nieuws. 

Dikkedarmkanker wordt tweejaarlijks opgespoord met een stoelgangstaaltje,  borstkanker ook tweejaarlijks met een mammografie en baarmoederhalskanker om de drie jaar met een uitstrijkje. Vorig jaar kregen ruim 1,6 miljoen mensen daarvoor een uitnodiging.

"We zien een duidelijke stagnatie van het aantal deelnames," zegt Vlaams minister van welzijn en volksgezondheid Wouter Beke (CD&V). De inspanningen om meer volk "aan de test te krijgen" worden daarom opgedreven. 

Een nieuwe campagne in 2021 zal mensen aansporen om geen excuses meer te zoeken. "Bla bla bla" is de slogan. "Ik doe het later wel. Het is even druk op het werk" is een van die uitvluchten om een onderzoek uit te stellen. Het blijft een uitdaging om mensen die nooit deelnemen en kwetsbare en moeilijk bereikbare groepen aan te spreken, geeft de overheid toe.

De screenings hebben wel degelijk nut: in 2019 werden meer dan 3.000 kankers in een vroeg stadium opgespoord, zegt huisarts en directeur van het Centrum voor Kankeropsporing Patrick Martens. Daarenboven zijn ook nog 3.500 voorstadia van kanker gevonden, vooral van baarmoederhalskanker. 

Borst-, dikkedarm- en baarmoederhalskankers evolueren doorgaans langzaam. Er is dus tijd om in te grijpen voor er symptomen zijn en vaak zijn ze perfect te behandelen en te genezen, stelt Patrick Martens gerust.

Neem nu baarmoederhalskanker. Omdat het een traag vorderende kanker betreft, is het van belang om geregeld te testen. Elke vrouw tussen 25 tot en met 64 jaar wordt opgeroepen om elke drie jaar een uitstrijkje te laten nemen bij de huisarts of de gynaecoloog. Dat uitstrijkje wordt dan in een laboratorium onderzocht om te kijken of het afwijkende cellen bevat.

In 2019 werden meer dan 300.000 uitnodigingen verstuurd, bijna twee derde van de opgeroepen vrouwen ging erop in. Maar met de opvolging kan het beter.

Er waren zo’n 20.000 afwijkende resultaten. 4 op de 5 van die vrouwen liet daarop verder onderzoek uitvoeren, maar 1 op de 5 dus niet. Van die 4000 "afwezigen" had nochtans meer dan een tiende verontrustende waarden. Terwijl de opvolging uitermate belangrijk is, om de evolutie nauwgezet op te volgen.

Bij patiënte Soetkin Paridaens werd een voorstadium van baarmoederhalskanker vastgesteld.  "De afwijkende waarden zijn intussen gedaald, een verdere ingreep is niet nodig." Nu krijgt Soetkin om de zes maanden een uitstrijkje om alles op te volgen. "Dat uitstrijkje stelt niets voor, voor wat je ermee kunt bereiken. De eerste keer maakte ik me er druk in en had ik veel vragen, ook over eventuele gevolgen voor vruchtbaarheid en zwangerschap, maar de gynaecoloog stelde me gerust."  

Baarmoederhalskanker wordt bijna altijd veroorzaakt door een virus, waartegen een vaccin bestaat. De Vlaamse overheid stelt dat vaccin gratis ter beschikking van alle meisjes en (sinds 1 september 2019) alle jongens in het eerste jaar secundair onderwijs in Vlaanderen. Is het dan nog wel nodig om uitstrijkjes te laten doen?

Femke Delporte, gynaecologe aan het AZ Sint-Lucas in Brugge: "Het vaccin beschermt, maar niet voor 100 procent."  De driejaarlijkse controle met een uitstrijkje blijft dus nodig. "Afwijkingen verdwijnen soms vanzelf, en indien niet kunnen we ze relatief eenvoudig behandelen, in dagkliniek onder lokale verdoving. Als we te lang wachten is er echt sprake van kanker, met behandelingen als chemo en bestraling en niet zulke beste overlevingscijfers."

De boodschap van gynaecologe Delporte is dus: "Laat u controleren. Baarmoederhalskanker is te elimineren als we vaccineren en regelmatig uitstrijkjes nemen."

In 2019 kregen bijna 400.000 vrouwen tussen 50 en 69 jaar een uitnodiging om een mammografie te laten nemen, om borstkanker op te sporen. 54 procent ging daarop in.

Maar hoe vlot dat eigenlijk in 2020, in het jaar van corona? Tijdens de eerste besmettingsgolf, van eind maart tot eind juni, lag het bevolkingsonderzoek voor borstkanker stil . 50.000 vrouwen werden daardoor niet op tijd gescreend. Wat is het gevolg? 

Zes maanden uitstel lijkt geen groot verschil te maken, zegt Harlinde De Schutter van de Stichting Kankerregister. Normaal gezien krijgt elke vrouw om de twee jaar een uitnodiging voor een mammografie. Als er nu eens 2,5 jaar tussen twee screenings zit, dan worden borstkankers nog altijd vroeg genoeg gevonden. Maar als er meer dan zes maanden vertraging zit op het schema, dan "ziet men wel een neiging tot meer geavanceerde kankerdiagnoses."

Tijdens de tweede coronapiek is het bevolkingsonderzoek daarom niet stilgelegd en wordt er zelfs een tandje bijgestoken:  "We trachten aan de hand van een inhaalbeweging het grootste deel van de dames die op de planning staan in 2020, dit jaar nog uit te nodigen," zegt de Stichting Kankerregistratie. Patrick Martens van het Centrum voor Kankeropsporing vat samen: "Uitstellen kan, afstellen niet. De regelmaat van de onderzoeken is belangrijk."

En hoe zit het met de vroege opsporing van darmkanker? In 2019 ontvingen ruim 850.000 Vlamingen een stoelgangtest; iets meer dan 51 procent stuurde het staaltje terug . Al jaren "doet slechts de helft van de uitgenodigde personen effectief mee," zegt Patrick Martens. Dat kan dus beter.  Vooral de nieuwe jongere groepen, tussen 50 en 54 jaar, laten het afweten. Vanaf januari wordt de test voor dikkedarmkanker wel gebruiksvriendelijker, met een opvangpapier dat je op de wc-bril kunt kleven.

Bevolkingsonderzoek naar dikkedarmkanker is wel degelijk heel nuttig: driekwart van de kankers die op die manier worden opgespoord zitten in een vroeg en goed behandelbaar stadium.   

Bekijk hieronder het verslag uit "Het Journaal":