Verborgen geschiedenis van vervolging tijdens WO II: Kazerne Dossin laat licht schijnen op lot van homo's en lesbiennes in nazi-Europa

Pas sinds enkele tientallen jaren verschijnen belangrijke historische studies die meer inzicht geven in de onderdrukking van homo’s en lesbiennes tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

"Zeker in België is het nog een verborgen geschiedenis", legt directeur Tomas Baum uit in "Nieuwe feiten" op Radio 1. "Ik had de expo in het Mémorial de la Shoah in Parijs gezien en ik was erg onder de indruk. De Holocaust is voor veel mensen nog altijd een eenvoudig verhaal: je hebt Hitler, de vervolging van Joodse mensen en gaskamers. Als mensen dat al weten, dan weten ze al iets, maar die geschiedenis is veel geschakeerder, meerlagig." 

In die expo in Parijs werd het beleid en de houding van de nazi's tegenover homoseksuelen uitgelegd in het kader van hun rassentheorieën. "Die geschiedenis eruit lichten is dan heel waardevol, zeker als het gaat om een slachtoffergroep die daar lang in miskend geweest is", benadrukt Baum.  

Aan de Franse expo heeft de Kazerne Dossin een Belgisch luik toegevoegd. "Maar dat was niet zo gemakkelijk", geeft Baum toe. "Uit contact met historici bleek dat er niet zo veel materiaal voorhanden is omdat het zo'n verborgen geschiedenis is en je bijna altijd onrechtstreeks moet werken." 

De situatie was ook verschillend in elk Europees land. In Duitsland werden door het regime bijna 100.000 homoseksuelen geregistreerd, van wie 50.000 een veroordeling opliepen. Tussen 5.000 en 15.000 homoseksuelen belandden in een concentratiekamp, waar het merendeel van hen uiteindelijk stierf. 

"In Frankrijk was er minder vervolging, behalve in de regio Elzas-Lotharingen die als Duitsland beschouwd werd en onder de Duitse wetgeving viel", legt Baum uit. "In België was het vrij coulant (niet streng). Ik zeg niet dat het hier fijn was. Er was een militair bestuur, maar de Duitse wetgeving had hier niet onmiddellijk impact." 

"Dit verhaal is voor ons belangrijk omdat het een emancipatorisch verhaal (streven naar een volwaardige plaats in de maatschappij vanuit een achtergestelde positie, red.) is op heel lange termijn. In het begin bekeek men homoseksualiteit als een "goddelijke zonde". Daarna verschoof het naar: "het is een ziekte", om dan aan het einde van de 19e eeuw, begin 20e eeuw door te schuiven naar "het is een andere vorm van zijn". Als dat zo is, hoef je het ook niet te bestraffen. De emancipatorische beweging heeft toen goed gewerkt. Het was een belofte."

"Maar op een bepaald moment, midden jaren 30, zet men de partijlijn grover", gaat Baum verder. Mannen die seks hadden met mannen konden tot tien jaar gevangenisstraf krijgen, met de mogelijkheid om naar concentratiekampen gestuurd te worden (een verstrenging van Paragraaf 175, een artikel in het Duitse strafwetboek dat in 1871 werd ingevoerd). "In de harde en totale vorm is dit dus vooral een Duits verhaal. En vooral ook een mannenverhaal." 

"Toch werd niet in elk kamp op dezelfde manier met hen omgegaan. In Auschwitz zaten ze in een aparte barak, in andere kampen was er meer vermenging, in nog andere kampen werd er met het systeem van de roze driehoek (een van de merktekens in de kampen, red.) gewerkt. Er was geen groot nazihandboek waarin stond hoe iedereen verdeeld werd."  

Ook homoseksuelen leefden in onmenselijke omstandigheden in de kampen. Ze kregen vaak de zwaarste taken. Sommigen werden gecastreerd, anderen werden onderworpen aan medische experimenten. Wie als genezen werd beschouwd, werd vrijgelaten en opgenomen in de Wehrmacht (de krijgsmacht van nazi-Duitsland). 

Lesbiennes ontsnapten meestal aan de repressie, op voorwaarde dat ze zich gedeisd hielden. Maar toch werden ook zij soms gearresteerd en gedeporteerd, omdat ze bijvoorbeeld "communist" waren. 

De zogenoemde Paragraaf 175 bleef na de Tweede Wereldoorlog van kracht en werd pas in 1994 definitief geschrapt. Als gevolg daarvan werden homoseksuelen die gedeporteerd waren na het einde van WO II niet erkend als slachtoffers van het nazisme en bleef hun lijden lange tijd onzichtbaar. 

Pas vanaf de jaren 70 duiken officiële getuigenissen op. In 2002 werd in het Duitse parlement gestemd voor de rehabilitatie van veel mannen (van wie velen intussen al gestorven waren) die onder het naziregime waren veroordeeld onder Paragraaf 175.

Een expo als deze blijft daarom ook vandaag relevant. "We willen dit tonen, het is het waard om erover te praten en erover na te denken. Want als je vandaag bijvoorbeeld naar Rusland kijkt, dan zie je dat de LGBTQI+-gemeenschap daar nu ook actief en harder vervolgd wordt. De wetgeving die er al bestaat, wordt van zwaardere straffen voorzien in een verhaal van propaganda."