Niet-dringende operaties twee weken uitgesteld: wat kan nog wel en wat niet meer?

Alle ziekenhuizen in ons land moeten de komende twee weken alle niet-dringende operaties uitstellen. Deze drastische maatregel wordt getroffen om genoeg ziekenhuispersoneel over te houden om de stijgende toestroom van patiënten op de diensten voor intensieve zorgen te kunnen opvangen.

Het gaat niet om een algemene verplichting, zoals eerder werd gezegd. Ziekenhuizen die voldoende bedden voor coronapatiënten op intensieve zorg kunnen voorzien, eventueel patiënten uit andere ziekenhuizen kunnen opnemen én nog altijd niet-dringende zorg kunnen verstrekken aan hun patiënten, mogen dat nog steeds doen.

Volgens Margot Cloet van Zorgnet-Icuro, de grootste koepel van ziekenhuizen en woonzorgcentra in Vlaanderen, is het geleden van de eerste coronagolf in het voorjaar van 2020 dat ziekenhuizen deze vraag krijgen. "Dan nog vrezen we dat het voor de volgende weken onvoldoende zal zijn.”

In theorie (!) hebben we in België 2.000 bedden op de diensten voor intensieve zorg. Maar daarvan zijn intussen zo’n 220 bedden niet beschikbaar, omdat er simpelweg niet genoeg zorgpersoneel om aan al die bedden zorg te voorzien.  

In gewone tijden heb je al zeker 800 bedden nodig om je intensieve zorg te kunnen garanderen, bijvoorbeeld voor patiënten die een zwaar verkeersongeval of een hartinfarct hebben gehad. Tel je daar nog eens een 1.000-tal covidpatiënten bij, dan weet je dat het krap wordt. 

Dat het nu al krap is, daar werden ze in het UZ van Gent gisteren pijnlijk mee geconfronteerd. “Gisterochtend hadden we voor het eerst geen enkel bed meer op onze intensieve zorgafdeling”, getuigde Dominique Benoit, diensthoofd Intensieve Zorg vanochtend op Radio 1. “Tot in de late namiddag hadden we geen plaats. We hebben uiteindelijk twee patiënten kunnen wegkrijgen en twee patiënten zijn jammer genoeg overleden.”

Volgens kankerchirurg Baki Topal (UZ Leuven) berokkent de situatie zoals ze nu is schade aan mensen die gebaat zijn bij sneller ingrijpen. "De boodschap van de politici naar de bevolking toe is totaal onsamenhangend. Men weet niet meer wat men moet doen. Men weet niet meer waar men naartoe moet met welke klachten. Het is alsof de klok continu covid luidt. Elk jaar sterven twee keer meer kankerpatiënten dan covid-patiënten. We mogen de andere mensen niet in de kou laten staan."

Door de stijgende druk zagen alle ziekenhuizen zich de afgelopen weken al genoodzaakt om niet-dringende zorg af te bouwen, om toch maar bedden vrij te houden op de diensten voor intensieve zorg. De verplichting die ze nu van de overheid krijgen om alle niet-dringende ingrepen met twee weken uit te stellen, komt dus niet uit de lucht gevallen, maar het is wel weer slecht nieuws voor de ziekenhuizen. 

“Het is een puzzel die we al enkele weken geleden zijn beginnen te leggen, toen de cijfers weer begonnen te stijgen”, zei Jan Van Mierlo, personeelsdirecteur van het Sint-Trudo Ziekenhuis in Sint-Truiden vanochtend op Radio 2 Limburg. “De laatste twee weken zien we een heel sterke toestroom waardoor we naast het reguliere puzzelwerk nog harder moeten puzzelen. En met de richtlijnen van gisteren wordt het er niet gemakkelijker op.”

De situatie is pijnlijk herkenbaar voor Karin Decaestecker, adjunct-medisch directeur in het AZ Delta in Roeselare. “In West-Vlaanderen hebben we hier drie weken geleden al op geanticipeerd, toen de druk op onze ziekenhuizen al groot werd.”

Dat de druk op de ziekenhuizen nu zo hoog ligt, hoger nog dan in de vorige coronagolven, ligt niet alleen aan het coronavirus, legt Katrien Bervoets, medisch directeur van het  Ziekenhuis Netwerk Antwerpen (ZNA) uit. Het is een samenloop van verschillende, bijkomende factoren. 

Ten eerste is nu er meer activiteit in de samenleving dan tijdens de vorige coronagolven, waardoor er bijvoorbeeld meer ongevallen gebeuren. Tegelijk zijn vele ziekenhuizen nog bezig met het inhalen van de uitgestelde zorg. Komt daar nog eens bovenop: de herfst, waardoor naast covid mensen ook nog eens allerlei andere ziektes krijgen.

En een allerlaatste factor die in deze golf zwaar doorweegt: personeelsuitval. Zo’n 10 procent van het ziekenhuispersoneel valt dezer dagen uit: omdat ze zelf ziek worden, omdat ze in quarantaine moeten of omdat ze overwerkt zijn. “De rek is eruit”, zo vat Katrien Bervoets het samen.

Om de personeelsuitval op te vangen, werd de afgelopen weken al voortdurend geschoven met het ziekenhuispersoneel: van operatiekwartieren en spoedafdelingen naar intensieve zorgen. “Maar wij zitten nu op onze limiet; we hebben geen enkele marge”, zegt Karin Decaestecker. 

Katrien Bervoets trekt het breder: “We zitten op de limiet van het zorgsysteem, maar ik als ik naar buiten kijk en zie wel activiteiten er nog plaatsvinden, heb ik niet idee dat maatschappij dat niet beseft. Dit gaat de draagkracht van de zorg te boven. We moeten beseffen hoe dicht we bij het plafond zitten ”, klinkt het alarmerend. “Er komt een piek, en hij zal niet op de kerstboom staan, maar in de ziekenhuizen.”

“We zijn niet in paniek, maar we moeten wel voortdurend bekijken welke zorg er geboden kan worden en welke niet”, gaat Karin Decaestecker moedig verder. Maar hoe wordt nu beslist of een operatie of behandeling al dan niet kan doorgaan? Daarvoor kijken de dokters naar de zogenoemde urgentiegraad, zegt Katrien Bervoets van het ZNA: “Elke operatie heeft een mate van dringendheid, en de dringendste worden eerst uitgevoerd.” 

In dat opzicht verzekert Bervoets dat  levensnoodzakelijke ingrepen en behandelingen, zoals chemotherapie of nierdialyse wordt voortgezet. "Er zullen vandaag geen patiënten op de stoep blijven staan bij de ziekenhuizen als ze dringend geholpen moeten worden. Een openbeenbreuk moet je bijvoorbeeld meteen behandelen, daar is geen discussie over."

Ook zowat alles wat met cardiologie te maken heeft, blijft doorlopen, voegt Karin Decaestecker toe omdat je dat natuurlijk moeilijk kan uitstellen. “Structureel doen we de dringende zorg, en daar gaan we nu ook weer ons best voor doen”, maakt Katrien Bervoets zich sterk. 

"Zwaar zieke patiënten moeten sowieso de nodige zorg blijven krijgen", zegt kankerchirurg Baki Topal van het UZ Leuven. "Zij hebben een levensnoodzakelijke behandeling nodig. Het gaat dan over mensen die hartchirugie nodig hebben, hersenchirugie, zware kankerpatiënten. Als we die patiënten gaan uitstellen, verschuif je de mortaliteit van de ene groep naar de andere groep."

Voor minder hoogdringende zorg, hangt het af van ziekenhuis tot ziekenhuis, want in het ene ziekenhuis is de situatie al nijpender dan in het andere. Als u ingepland staat voor een ingreep, dan zal het ziekenhuis u wel zelf contacteren als er iets verandert.

“Alles wat bijvoorbeeld met kanker te maken heeft, hebben we gelukkig nog niet moeten uitstellen”, zegt Karin Decaestecker van AZ Delta in Roeselare. Maar dat “geluk” is niet iedereen gegeven. 

Anderhalve week geleden kon u hier bijvoorbeeld al lezen dat onze collega Chris Van den Abeele, bij wie onlangs prostaatkanker werd vastgesteld, wegens volle agenda’s wellicht pas ten vroegste in januari geopereerd kan worden. En Chris is lang niet de enige patiënt van wie de operatie wordt uitgesteld.

In het Jessa Ziekenhuis in Hasselt wordt op dit moment bijvoorbeeld 35 procent van de planbare zorg uitgesteld. Praktisch komt dit erop neer dat sinds twee weken dagelijks zo’n 50 patienten verwittigd worden dat ze niet zoals gepland geopereerd kunnen worden. 

Om welke ingrepen gaat het dan? “Dat kan vanalles zijn”, zegt woordvoerder Lieve Ketelslegers. “Dat kunnen operaties aan oncologische tumoren zijn (kanker dus), maar ook knie-operaties. “Van een knie-operatie kan je zeggen dat het niet dringend is, maar het is wel heel lastig als die operatie al maanden wordt uitgesteld en je maar met pijn blijft lopen”, merkt Jan Van Mierlo van het Sint-Trudo Ziekenhuis op.

“Opnames in de pijnkliniek of in een revalidatiecentrum kan je soms nog uitstellen, maar lang niet alles. Ook in de psychiatrie is dat bijvoorbeeld moeilijk”, besluit Karin Decaestecker. “Want elk uitstel kan uiteindelijk zijn weerslag hebben.” 

Dat geldt bijvoorbeeld ook voor kankerscreenings. Terwijl borstonderzoeken nog kunnen doorgaan omdat ze eenvoudig te doen zijn, kunnen darmonderzoeken uitgesteld worden, omdat de verplegers die dat doorgaans doen, nu elders worden ingezet.  

En zo gaat het maar door, met de afwegingen die de dokters nu voortdurend moeten maken.