Opnieuw rellen in Noord-Ierland, door brexit, corona, drugs en zelfs Pasen: wat is daar allemaal aan de hand?

Woensdagavond stonden op het kruispunt tussen een katholieke en protestantse wijk in Belfast honderden jongeren tegenover elkaar. Ze gooiden met brandbommen en stenen, vielen de politie aan en kaapten zelfs een bus – een dubbeldekker - die vervolgens in brand werd gestoken. Het is al een week heel onrustig in Noord-Ierland. Minstens 55 agenten zijn gewond geraakt bij rellen, vooral in de pro-Britse, protestantse, wijken. 

Bekijk hier beelden van de aanval op de bus (en lees eronder voort):

En ook gisterenavond braken er opnieuw rellen uit. Protestantse jongeren gingen de politie te lijf met brandbommen en stenen. Eerder waren er incidenten in wijken tussen nationalistische katholieke jongeren en unionistische protestantse jongeren. 

Dat de onrust oplaait rond Pasen is niet helemaal toevallig. Om te beginnen is het historische vredesakkoord over Noord-Ierland uit 1998 afgesloten net voor Pasen, zoals de naam Goedevrijdagakkoord al aangeeft. Dat akkoord is bij een radicaal deel van de protestanten nog altijd een doorn in het oog. Bovendien is Pasen traditiegetrouw de start van het “marching season” – het paradeseizoen zeg maar. Vooral protestanten stappen op, in heel Noord-Ierland, van Pasen tot de zomer worden honderden zulke marsen georganiseerd. In de marge zijn er altijd wel wat relletjes. Alleen zijn ze deze keer erger en lijken ze langer te duren. Wat is er aan de hand? 

Bekijk hier de reportage uit "Terzake" en lees voort onder de video:

Vooral de protestanten zijn ontevreden. Oorzaak nummer één, de brexit. Dat zit zo.  Noord-Ierland maakt deel uit van het Verenigd Koninkrijk, de Ierse republiek zit bij de Europese Unie. Precies om de Ierse vrede te bewaren, werd in het brexitakkoord afgesproken dat er geen scherpe grenscontroles zouden komen aan de grens tussen Noord-Ierland en Ierland. 

Nochtans zijn voor de Europese Unie dergelijke controles nodig.  Want aan de buitengrenzen wordt gecontroleerd of goederen – denk ook aan voeding en etenswaren – voldoen aan de Europese normen. “Geen grens op het Ierse eiland” betekent dus in de praktijk dat élders moet worden gecontroleerd. Met name tussen de Britse havens - in Engeland en Wales - en Noord-Ierland. 

Dát ligt dan weer moeilijk bij de unionisten – de protestanten zo u wil. Want… Noord-Ierland maakt integraal deel uit van het Verenigd Koninkrijk. “Binnenlandse” controles op de doortocht van goederen zijn volgens hen niet alleen vreemd, ze wakkeren ook het idee aan dat er twee verschillende landen zijn. Stel u even voor dat er gecontroleerd zou worden aan de “grens” tussen Vlaanderen en Wallonië... Kort samengevat, aan welke Noord-Ierse “grens” er ook wordt gecontroleerd, de brexit en de douanecontroles zetten het fragiele Ierse compromis altijd onder druk.

Op de achtergrond spelen nog andere dingen mee. Jongeren die corona beu zijn, bijvoorbeeld. Bij de relschoppers de voorbije weken waren er kinderen betrokken van dertien, veertien jaar oud. Ook bendevorming en drugshandel spelen naar verluidt een rol. Er zijn de laatste tijd ook wel extra drugsvangsten gedaan. Zouden de toegenomen (douane-)controles de drughandel in de weg zitten? “Vrije doorgang voor drugs” is uiteraard  geen officieel motief, maar het speelt mogelijk wel een rol.

En nog corona-gerelateerd: officieel zijn de rellen begonnen als protestants protest tegen… een begrafenis van juni vorig jaar. Toen kwamen honderden – mogelijk tot tweeduizend – mensen bijeen om voormalig IRA-kopstuk Bobby Storey ten grave te dragen. Een duidelijke inbreuk op de coronamaatregelen. De politie had voorafgaand aan de begrafenis overleg met de organisatoren. Ze kregen plannetjes te zien, maar toch liet de politie de rouwenden  begaan. Onlangs is beslist dat niemand zal worden vervolgd voor wat zich afspeelde op de begrafenis. Politiechef Byrne ligt nu onder vuur, verschillende protestantse politici hebben hem al opgeroepen om zijn functie neer te leggen. Bij hen ook eerste minister Arlene Foster. Er zit dus toch een scherp politiek en communautair randje aan de hele zaak. 

Noord-Ierland is in oorsprong een verdeeld land. De tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen gaan honderden jaren terug. Voor de eenvoud beperken we ons hier tot wat The Troubles wordt genoemd. Onrust die begon in de jaren zestig, met betogingen van het armere, katholieke deel van de bevolking dat zich gediscrimineerd voelde. Uiteindelijk voelde Londen zich verplicht om zelfs troepen te sturen. Het leidde niet meteen tot vrede. Dat bewijst ook Bloody Sunday, toen Britse militairen en groepen paramilitairen op 30 januari 1972 het vuur openden op ongewapende betogers. Veertien mensen verloren toen het leven.

BEKIJK:  De beelden van twee donkere bladzijden in de Noord-Ierse geschiedenis, Bloody Sunday en de bomaanslag in Omagh (lees onder de video verder):

The Troubles duurden zo’n dertig jaar, van 1968 tot 1998. Een periode van bloedige conflicten tussen enerzijds de protestantse, pro-Britse inwoners en anderzijds de katholieken, die overwegend voor een eenmaking van het hele Ierse eiland zijn. Aan beide zijden werden milities opgericht, de meest bekende daarvan is het “katholieke” IRA (Irish Republican Army). Aan protestantse kant waren er het UDA (Ulster Defence Association) en het UVF (Ulster Volunteer Force). Onschuldige burgers werden vermoord en de twee kampen bouwden – letterlijk – muren tussen elkaar. De hoofdstad Belfast werd verdeeld in unionistische protestantse wijken en katholieke republikeinse.

Dat naar die periode wordt verwezen als naar The Troubles – de problemen – is een verbloemende, of net heel cynische, manier om een burgeroorlog te omschrijven. Feit is dat er duizenden doden zijn gevallen, met slachtoffers aan beide kanten. Schattingen hebben het over 3.500 doden, ruim de helft daarvan burgers. Ook veel soldaten kwamen om. De republikeinen – IRA en andere “katholieke” paramilitaire organisaties – zouden verantwoordelijk zijn voor zestig procent van de slachtoffers.  

Al blijft er veel achterdocht tussen de bevolkingsgroepen, sinds het Goedevrijdagakkoord gaat het dus de goede kant uit. De milities aan beide kanten legden de wapens neer, ze werden in 2005 ontwapend en zwoeren geweld af. Komt er nu een eind aan die periode van relatieve stabiliteit?

In deze video uit februari 2019 legt onze collega Veerle De Vos de oorsprong en de evolutie van het Noord-Ierse conflict uit (lees eronder voort):

De terugkeer van The Troubles? Zover zijn we gelukkig zeker niet. Maar de politiek reageert opvallend fel én relatief eensgezind. Iedereen lijkt te beseffen dat een kleine vonk in uitgedroogd gebied een onoverzichtelijke brand kan doen ontstaan.  De Britse premier Boris Johnson liet weten dat hij heel ongerust is over het geweld, en vooral over de aanslagen op de politie (PSNI – Police Service of Northern Ireland). Hij pleit voor dialoog. En ook de Ierse regering roept op om de kalmte te bewaren. De Noord-Ierse leiders steken vandaag de koppen bij elkaar, de onrust wordt op het hoogste niveau besproken, ook in het Noord-Ierse parlement.

De Noord-Ierse premier Arlene Foster zei in een tweet: geweld valt niet goed te praten. Het moet ophouden. Dit is geen protest, voegde ze eraan toe, dit is oproer en poging tot moord. Volgens Foster vertegenwoordigen de relschoppers “noch de unionisten noch de loyalisten”. Met andere woorden, iedereen die er het oplaaien van het aloude conflict in zou willen zien, ziet dat verkeerd. Dat is de lezing van de feiten die ze de bevolking wil voorhouden. Want het verleden heeft geleerd dat eens de geest uit de fles is, hij er heel moeilijk weer in te krijgen valt…