Waarom president Macron de meest succesvolle school van Frankrijk wil afschaffen

Wat hebben Emmanuel Macron, François Hollande en Jacques Chirac met elkaar gemeen? Natuurlijk, ze zijn of waren president. Maar ze hebben ook allemaal op dezelfde school gezeten. Net als Alexandre Bompard, Gérard Mestrallet en Pascal Lamy. Die werden topman van Carrefour en Engie-Suez, of voorzitter van de wereldbank. Maar Macron maakt dus een eind aan de school waar zoveel succesvolle Fransen, hijzelf incluis, zijn gevormd.

Waarom? Omdat de ENA of Ecole Nationale d'Administration hét symbool is geworden van elitaire inteelt. En laat nu net de elite de laatste tijd niet populair meer zijn in Frankrijk. De gele hesjes besmeurden de gebouwen van de school met slogans en gingen voor de poorten betogen. Maar of het loslaten van een symbool iets oplost is zeer de vraag. Want de school mag dan elitair zijn, dat betekent niet noodzakelijk dat het een school is van "fils à papa". Om te slagen moet je intelligent zijn én hard werken.

Tot voor kort waren de Fransen er trots op dat hun hoger onderwijs net minder elitair was dan in veel andere landen. Sociale promotie door onderwijs was bijna een Franse specialiteit. De selectie was (is) er meer gebaseerd op prestaties dan op je stamboom of het financieel vermogen van je ouders. In veel Angelsaksische landen is dat wel anders, denk aan de torenhoge studiekosten aan de Amerikaanse topuniversiteiten. De kritiek op Macron luidt dan ook: onder het mom van de democratisering gaat hij een systeem van meritocratie afbouwen. 

Toch klopt het wel dat de ENA iets elitairs heeft, dat het een systeem is van "ons kent ons". Want al heeft maar 1 op de 40 Enarques (zo noemen ze de afgestudeerden) een ma of pa-Enarque, tegelijk is maar 1 op de 15 studenten afkomstig uit een arbeidersmilieu. Toch niet zo democratisch dus?

Bovendien is het een ideale plek om "contacten voor later" te leggen. In de studiejaren vormen de klasgenoten een vriendenclub. Nog voor je op een belangrijke post terechtkomt, bouw je een netwerk op dat jaren later van pas gaat komen. Eens aan de top heb je natuurlijk medewerkers nodig, en zo ontstaat er een soort van sneeuwbaleffect. Ten tijde van president François Hollande waren nogal wat van zijn ministers en raadgevers gewezen klasgenoten. En de laatste tijd verschijnen er artikels over het feit dat er opvallend veel recente benoemingen voor topfiguren zijn die "uit de klas van Macron" komen.

De ENA is, zoals de naam het zegt, een school die vooral bedoeld is voor overheidsadministratie. De besten van de klas krijgen automatisch hoge posten bij het Rekenhof, de Raad van State en andere overheidsinstellingen. Toch komen ook nogal wat Franse bedrijfsleiders uit de school. Niet onlogisch, als je weet dat nergens in de westerse wereld de verwevenheid tussen bedrijfsleven en politiek zo groot is als in Frankrijk. 

We hadden het al over de CEO van Carrefour of Suez die twee jaar aan de ENA doorbrachten. Een ander voorbeeld is minister van Defensie Florence Parly. Ze bekleedde in een recent verleden nog topfuncties bij grote bedrijven als Air France of spoorwegmaatschappij SNCF. Niet toevallig bedrijven waar de overheid een vinger in de pap heeft. Maar ook topmensen uit grote privébedrijven wisselen in Frankrijk vaak met een rol in de politiek. Staatssecretaris Wargon maakte carrière bij Danone, premier Philippe was actief bij kernenergiebedrijf Areva. En zo kunnen we nog een tijdje doorgaan.

De laatste tijd lijkt dat fenomeen er niet minder op te worden. Veel jonge afgestudeerden van de ENA vinden na een paar jaar werken bij de overheid - denk aan het departement Financiën - almaar sneller de weg naar de privésector. De staat is niet langer de meest aantrekkelijke werkgever voor de jonge topprofielen. Een bijkomende reden om de opleiding grondig te hervormen.

De ENA is opgericht vlak na de Tweede Wereldoorlog. Het was de bedoeling de administratieve elite van het land te vormen. Oorspronkelijk gebeurde dat allemaal in Parijs, maar de hoofdzetel werd in 2005 definitief overgebracht naar Straatsburg. Toen al omdat ENA, Parijs en elite een wat te evidente band met de centrale machtsposities in Frankrijk suggereerde. 

Het aantal studenten dat wordt toegelaten is beperkt. Voor de voltijdse opleiding komen jaarlijks maar zo'n honderd Fransen en enkele tientallen buitenlanders in aanmerking. Wie wil kan gewoon zijn kandidatuur indienen en deelnemen aan een selectief toelatingsexamen. Je moet dan wel minimaal al een opleidingsniveau van drie jaar hoger onderwijs hebben. Veel studenten beginnen dus pas aan de ENA nadat ze al een universitair diploma hebben behaald en bovendien voorbereidende cursussen hebben gevolgd. Een aantal plekken blijven voorbehouden voor ambtenaren met minimaal vier jaar werkervaring, andere voor mensen met een doctorstitel. Macron bevestigde vandaag dat de opleiding helemaal anders moet. Het personeel en de gebouwen mogen blijven, de rest moet grondig worden hervormd. 

Niet alleen presidenten, ook tal van andere bekende politici en bedrijfsleiders hebben de ENA doorlopen. Denk maar aan eerste minister Edouard Philippe of illustere voorgangers als Fabius, Rocard en Juppé. Denk aan presidents­kandidate Ségolène Royal, aan huidig economieminister Bruno Le Maire of aan de leider van oppositiepartij Les Républicains, Laurent Wauquiez. Het gaat er trouwens niet alleen om je diploma te behalen. Je krijgt er ook nog eens een plaats in de rangschikking bij. Zo was voornoemde Wauquiez de primus van zijn klas – op een stuk of honderd mensen dus. François Hollande was achtste, en hoewel er in het afstudeerjaar van Macron uiteindelijk geen officieel klassement is opgemaakt, zou hij als nummer vijf zijn geëindigd in de "promotion Senghor". De studenten mogen de naam van hun "klas" trouwens zelf kiezen. Naast meer klassieke namen zoals "Molière" dit jaar, zijn er ook promoties die hun inspiratie in het buitenland zoeken. Zo bestaat er zelfs een "promotion Winston Churchill".

Misschien is u nog iets opgevallen: veel van die bekende namen zijn mannen. En er mogen dan uiteraard ook wel vrouwen aan de ENA studeren, ze blijven ook nu nog in de minderheid. Een paar namen? Elisabeth Guigou werd minister van Justitie, Françoise Chandernagor raakte bekend als … schrijfster.  Maar de ENA is lange tijd toch vooral een mannenclub geweest. Gewezen minister Valérie Pécresse – in haar jaar nochtans als nummer twee afgestudeerd - zei ooit dat ze op de ENA feministe is geworden. “Ik werd er mooi en jong genoemd.” Dat ze inhoudelijk veel in haar mars had, was blijkbaar minder belangrijk. Pas de laatste tijd valt op dat er meer Franse ENA-vrouwen carrière maken. Zoals Emmanuelle Wargon, staatssecretaris en een van de leidende figuren van het “Grand Débat” van Macron. Of Sibyle Veil, recent benoemd tot grote baas van Radio France, en afgestudeerd in hetzelfde jaar als Macron.  

Nu Macron dus heeft toegegeven aan de vraag voor de grondige hervorming van het "elite-instituut", moet er worden nagedacht over een nieuw systeem. De "Grandes Ecoles" - een typisch Franse en centralistische vorm van hoger onderwijs - hebben hun beste tijd gehad. Maar nogal wat observatoren beschuldigen president Macron ervan met zijn beslissing de populistische toer op te gaan.

Macron gaat natuurlijk mee op de stroom van de gele hesjes. Een moeder van een studente verklaarde in de pers half ernstig dat ze niet meer durft te vertellen dat haar dochter aan de meest prestigieuze school van Frankrijk studeert. Zo verdacht is de eliteschool. "Ze volgt les in Straatsburg." Zal het nieuwe systeem even competente mensen afleveren als de ENA? Zal het minder elitaire trekjes vertonen? Dat is lang niet zeker, tegenstanders vrezen dat het niet meer dan een cosmetische operatie wordt, een toegeving aan de tijdsgeest.